Na początek czym jest okres dojrzewania
Jest to okres między dzieciństwem a dorosłością, jest to najprostsza definicja jaką można przytoczyć. Często jest postrzegany przez rodziców, opiekunów, nauczycieli, wychowawców, ale i specjalistów czy badaczy jako okres trudny negatywny, uciążliwy – uogólniając chce się mieć go za sobą, albowiem generuje wiele emocji, zmian oraz chaosu. Na szczęście jest też wiele głosów, mówiących o ważności tego okresu, nie jest to tylko moment uciążliwy i szkodliwy, ale mogący dawać wiele możliwości na przyszłość.
Jest to intensywny etap w życiu człowieka, ponieważ obok zmian biologicznych, jest wiele związanych z emocjonalnością, tożsamością i kontaktami społecznymi. To wszystko mniej więcej równolegle ma miejsce, stąd ta intensywność i możliwość pogubienia się. Jest to beztroski okres.
To czego najbardziej nie lubią dorośli to to, że jeszcze “przed chwilą” mieli przed sobą przesłodkiego synka lub córeczkę, którzy byli dostosowani do zasad, byli bezkonfliktowi, aż tu nagle pojawia się istota krnąbrna, chcąca decydować lub współdecydować o sobie i swojej przyszłości, w dodatku jest niechętna do kompromisów. Staje się coraz bardziej niezależna, co również napa niepokojem opiekunów.
Zachowania ryzykowne: co to takiego?
Słowem wstępu należy po krótce opisać czym tak naprawdę są. Zachowania ryzykowne to zachowania związane z zagrożeniem zdrowia i życia, danej osoby. Należy podkreślić, że zagrożony jest rozwój i na trwale zdrowie, jak również kariera edukacyjna i zawodowa. Jeśli chodzi o zdrowie to ryzyko wystąpienia zatrucia, niepełnosprawności, urazów, zakażeń, wypadków. Pojawiają się trudności w wypełnianiu ról społecznych, które są przypisane do ich wieku, a chodzi głównie o rolę ucznia, ponieważ młodzi ludzie, którzy podejmują się zachowań ryzykownych mogą mieć problem z prawem, a tym samym być umieszczeni w jakimś ośrodku wychowawczym. Zachowania ryzykowne zakłócają rozwój osobisty, a mianowicie rozwój tożsamości i budowania pozytywnego obrazu siebie, a także utrudniają nabywanie nowych umiejętności, a w tym okresie są największe możliwości.
Najczęstsze zachowania ryzykowne
Lista zachowań ryzykownych jest stosunkowo długa, wraz z rozwojem technologii i zmianami w kraju i na świecie jest aktualizowana co jakiś czas, ponieważ dochodzą nowe formy problemów.
Przede wszystkim kontakt z używkami należy wymienić. Papierosy są chyba najłatwiej dostępne, tak samo jak alkohol. Często te dwie używki dostępne są w domu i nie trzeba zbytnio się wysilać, aby je zdobyć. Papierosy są szkodliwe dla zdrowia, niosą ryzyko wystąpienia chorób. Natomiast alkohol powodować może wystąpienie znaczni gorszych kłopotów. Zdarza się, że w mediach przedstawiana jest sprawa, kiedy to nastolatek upił się do nieprzytomności i został pozostawiony przez innych, co jest bardzo niebezpieczne, albowiem w takiej sytuacji młody człowiek może stać się ofiarą przestępstwa na tle seksualnym, ale i ekonomicznym. Może dojść do śmierci, uszkodzenia zdrowia, stania się osobą niepełnosprawną. Pod wpływem alkoholu pojawiają się inne zachowania, takie jak kradzieże, pobicia, wandalizmy, zachowania seksualne, a to wszystko może prowadzić do nieodwracalnych konsekwencji.
Młodzi sięgają po narkotyki, co również może nieść za sobą szereg negatywnych konsekwencji, takich jak uzależnienia, choroby, stanie się ofiarą, przestępstwa itp. Podobnie jak z innymi używkami. Narkotyki mają silny wpływ na wystąpienie problemów szkolnych, takich jak wagary, niskie oceny, trudności z uzyskiwaniem promocji do następnej klasy. Można też zauważyć wzajemne oddziaływanie: zażywanie substancji psychoaktywnych na niepowodzenia szkolne, jak również niepowodzenia szkolne na sięganie po używki.
W świecie wirtualnym jest wiele pułapek. Na pierwszy rzut oka, można być przekonanym, że nic się nie dzieje niebezpiecznego, bo młody siedzi w pokoju, gdzie za ścianą są rodzice i co złego w tym jest. A no właśnie, chodzi o czas jaki spędza w świecie wirtualnym. Jeśli są zakłócone jego czy jej codzienne funkcjonowanie i uniemożliwia wypełniania swoich ról. Porzucenie obowiązku edukacyjnego na rzecz życia online. Izolowanie się od ludzi, odmawianie wychodzenia na spotkania z rówieśnikami. To co jest zagrażające to również znajomości jakie się nawiązuje oraz sposób w jaki to przebiega. To co często się spotyka to to, że młodzi przekazują swoje dane dotyczące miejsca zamieszkania, nawiązują znajomości i je traktują bardzo poważnie, mimo tego, że nikogo nie widzieli na żywo, nigdy się nie spotkali i nawet nie maja pewności czy rzeczywiście rozmawiają z kimś szczerym, czy kimś kto się pod kogoś podszywa. To co jest bardzo niebezpieczne to zjawisko groomingu, polegające na zawieraniu kontaktów z młodymi ludźmi, aby wykorzystać ich seksualnie, często odbywa się to przez wiele tygodni. Niektórzy nastolatkowie wysyłają swoje nagie lub półnagie zdjęcia znajomym lub kompletnie nieznanym. Seks przez kamerki, gdzie pojawiają się coraz młodsi nie jest pojedynczą sytuacją, a niebezpiecznym trendem. Osoby biorący w tym udział nie mają pewności czy nie zostaną nagrane, a później szantażowane. Narażają się na udostępnianie ich wizerunku w intrenecie.
Do zachowań ryzykownych możemy również dodać: okaleczanie się, przyjmowanie leków celem odurzenia się, a nawet jazda na deskorolce bez zabezpieczeń – kasku, wyskakiwanie przez okna, nawiązywanie spontanicznych znajomości podczas jakiś imprez czy wyjść. Mowa nienawiści może również mieć związek z zachowaniami ryzykownymi, zarówno dla osoby, która pada jej ofiarą jak i dla osoby, która ją generuje.
Czynniki zwiększające ryzyko
Trzeba dokonać pewnego podziału na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne są związane z indywidualnymi cechami nastolatka, takimi jak nadpobudliwość, wybuchowy temperament, zaburzenia zachowania i emocji, depresja, która może dawać objawy, które w ogóle nie będą postrzegane jako depresyjne takie jak nerwowość, agresja, wagary, itp. Natomiast zewnętrzne to te, które otaczają nastolatka.
Przede wszystkim to co się dzieje w najbliższym środowisku młodego człowieka, a mianowicie uzależnienia od alkoholu czy narkotyków występujące w rodzinie, przemoc psychiczna, fizyczna i seksualna. Niebezpieczne osiedle, na którym mieszka młody człowiek, poczucie ciągłego zagrożenia, ale też bardzo często przyzwolenie na negatywne zachowania, takie jak palenie papierosów, drobne kradzieże, bójki, itp. Brak poszanowania dla wartości takich jak przyjaźń, dobro, nauka itp. Ale także choroby psychiczne występujące u najbliższych, słaba więź z rodzicem, rozwód.
Wcześniejsze doświadczenia i przeżycia związane z grupą rówieśniczą, takie jak przemoc, odrzucenie, brak akceptacji, to są bardzo przykre doświadczenia, ponieważ nie ma nic gorszego dla młodego człowieka jak odrzucenie od grupy rówieśniczej, bo tak jak wielu badaczy, specjalistów i nastolatków wskazuje, że rówieśnicy są najważniejsi, nie dorośli, więc odrzucenie od nich generuje bądź może generować wiele negatywnych następstw, ktoś może nie chcieć chodzić do szkoły, unikać kontaktów, powstać mogą zaburzenia lękowe, nastroju, MS oraz PS.
Słabe wyniki w nauce mogą wpływać na niskie poczucie własnej wartości, a to znowu brak możliwości odkrycia indywidualnego potencjału. Niesie to za sobą poczucie niedopasowania, bycia gorszym. Poczucie bycia “najniżej w hierarchii klasy”, a to prowadzić może do nawiązywania kontaktów z innymi uczniami przejawiającymi problemy edukacyjne i wychowawcze.
Młodzi poszukują grup czy osób, które będą dawać im poczucie przynależności i akceptacji, ale taką rolę czy potrzeby mogą spełniać grupy, które bywają destrukcyjne i prowadzą do mnożenia się zachowań ryzykownych. Gdy myśli się o grupach, do których adresuje się nastolatek to to warto wziąć pod uwagę jedną kwestię, a mianowicie w tym okresie rozwoju pojawia się chaos, nastolatek nie wie się jak się zachować, co robić, a grupa to w jakiś sposób nam narzuca, np.: jak się ubierać, czego słuchać, jak się wysławiać, itp. To ułatwia młodym, ale o ile jest to prozdrowotne to jest super, ale jeśli nie, to może ciągnąć młodego w dół i wzmacniać destrukcję.
To co utrudnia wsparcie nastolatka to też wystąpienie uzależnień, traum, popełnionych przestępstw.
Czynniki chroniące
Jest szereg inicjatyw, które mogą zapobiec lub zminimalizować ryzyko wystąpienia niebezpiecznych zachowań ryzykownych. Warto wspomnieć na początek o podstawowych czynnikach, takich jak wspierające środowisko rodzinne, bliskie relacje z rówieśnikami, które nie generują sytuacji przemocowych. Tworzenie atmosfery zaufania, poczucia bezpieczeństwa dziecka, interesowanie się jego życiem, szkołą, znajomymi.
Zajęcia, które mogą i rozwijają potencjał nastolatka. Jest też coraz więcej podejść, aby pracować z nastolatkami na bazie ich mocnych stron, czyli skupiamy się i wzmacniamy na tym co jest w nim dobrego, a przy tym nie napiętnujemy go za to co zrobił (oczywiście nie bagatelizujemy niebezpieczeństw).
Terapia, grupy wsparcia dają duże wsparcie i pomoc. Tutaj należy podkreślić ważność działań profilaktycznych, edukacyjnych, na terenie szkoły i poza nią.
Jeśli już występują zachowania ryzykowne, to:
Przede wszystkim podjąć działania, które będą go chronić i zminimalizują lub wyeliminują pojawianie się zachowań ryzykownych. Te działania mogą być prowadzone przez świetlice socjoterapeutyczne, ogniska pracy środowiskowej, psychoterapię indywidualną lub/i grupową.
Jeśli chodzi o szkołę to przede wszystkim diagnoza problemów i ich źródła, następnie wdrożenie oddziaływań np.: zaproponowanie udziału w zajęciach pozalekcyjnych, treningach, kółkach zainteresowań itp. Objęcie ucznia wsparciem, brak nacisków na wyniki, dostosowanie się do jego możliwości.
